कृषि आधारित लघु उद्योग (Agriculture Business Ideas in Marathi), आपला भारत देश हा कृषी प्रधान देश आहे आणि आपल्या देशामध्ये 50% पेक्षा जास्त लोक हे कृषी वर आधारित आहेत, असे असताना नुसती शेती करून आपले पोट भरणे आज ही आपल्या देशातील शेतकर्‍यांना अवघड झाले आहे.
आज त्यांना शेतीला लागून एखादा जोड धंदा करावा लागतो. आज आपण या लेखाअंतर्गत कृषि आधारित व्यवसाय (Agriculture Business Ideas in Marathi) हयाविषयी माहिती करून घेणार आहोत.
कृषि आधारित लघु उद्योग | Agriculture Business Ideas in Marathi
खाली काही कृषि आधारित लघु उद्योग ( Agriculture Business Ideas in Marathi) याविषयी माहिती दिली गेली आहे, तुम्हाला हयाविषयी डीटेल मध्ये माहिती हवी असल्यास खाली लिंक वरुण तुम्ही त्या व्यवसाय विषयी माहिती करून घेऊ शकता.
1. मशरूम शेती (Mushroom Farming)
मशरूम शेती हा मुळात बुरशी पिकवण्याचा व्यवसाय आहे. आज मशरूमची लागवड हा भारतातील सर्वात उत्पादक आणि फायदेशीर व्यवसाय आहे. हा व्यवसाय भारतात हळूहळू लोकप्रिय होत आहे. कारण, अल्पावधीत, ते शेतकर्‍यांच्या मेहनतीचे फायद्यात रूपांतर करत आहे. मशरूमची लागवड ही भारतातील पैशाचा पर्यायी स्रोत म्हणून शेतकरी करतात. मशरूम खायला चविष्ट असतात. आपण याचे सूप, भाज्या, स्ट्यूजमध्ये रूपांतर करू शकतो तसेच आपल्या आवडत्या पिझ्झावर ते टॉप करू शकतो.
मशरूम शेती करण्यासाठी आपल्याला कमी जागा लागते, आपण 20 X 20 फूट जागेच्या खोलीत एक यूनिट सेट करून याची सुरवात करू शकता आणि आठवड्याला कमीत कमी 50 कोलो उत्पादन काढू शकता.
ट्रेनिंग घेऊन मशरूम शेतीची सुरवात केल्याने आपल्याला सुरकरकडून अनुदान दिले जाते, तासाठी आपल्या प्रकल्पचा आराखडा तयार करून नाबार्ड किवा एनएचबी संस्थेकडून मान्यता घ्यावी लागते. त्यानंतर आपल्याला सरकडून 20-30% पर्यत्न अनुदान भेटते.
हे ही वाचा
2. खेकडा पालन (Crab Farming)
गोड्या पाण्यातील खेकडा पालन म्हणजे एखादा टॅंक बनवून त्यामध्ये खेकड्याची लहान पिल्ले सोडणे व त्यांना चारा देणे. ही पिल्ले मोठी मार्केट मध्ये विकणे. आणि ही पिल्ले आपल्याला बाजारात विकण्यासाठी जवळ जवळ 1 वर्षाचा कालावधी लागतो.
खेकडा पालन करण्यासाठी आपली जागा ही मोकळी आणि हवेशीर असावी, तसेच जवळ पानी, लाइट ह्या सुविधा उपलब्ध असाव्यात जेणेकरून आपल्याला सुरवातीला भांडवल कमी लागेल.
आपल्याला 2000 ते 2500 किलो पर्यत्न खेकडा पालन करण्यासाठी 25 *25 आणि 7′ उंचीहा टॅंक बनवावा लागतो.
खेकड्यांना खायला देयचा विचार झाल्यास आपण आठवड्यातून जास्तीत – जास्त दोनदा खायला घालू शकतो, त्यासाठी जे मासे विकतात त्यांचे वेस्ट किवा सुकत टाकू शकतो, त्यासाठी आपल्याला जास्त खर्च येत नाही.
हे ही वाचा
3. तुळशी व्यवसाय (Tulsi Farming)
जगातील अनेक देशांमध्ये, विशेषतः भारतात, व्यावसायिक तुळशीची शेती हळूहळू एक फायदेशीर आणि लोकप्रिय व्यवसाय बनत आहे. ही एक पवित्र वनस्पती आहे आणि ती अनेक नावांनी ओळखली जाते. याच्या इतर नावांमध्ये तुळस, पवित्र तुळस, ओसीमम टेनुइफ्लोरम आणि संस्कृत:-सुरसा यांचा समावेश आहे.
तुळशी ही अतिशय उपयुक्त वनस्पती आहे. आयुर्वेद आणि सिद्ध पद्धतींमध्ये याचा उपयोग रोगांवर उपचार करण्यासाठी केला जातो. शतकानुशतके कीटकांना दूर ठेवण्यासाठी वाळलेली तुळशीची पाने साठवलेल्या धान्यांमध्ये मिसळली जातात.
व्यावसायिक तुळशीची शेती धार्मिक आणि पारंपारिक औषधांच्या उद्देशाने आणि आवश्यक तेलासाठी देखील केली जाते. ह्याचा उपयोग हर्बल चहा म्हणून मोठ्या प्रमाणावर केला जातो आणि सामान्यतः आयुर्वेदात वापरले जाते. हिंदू धर्माच्या वैष्णव परंपरेत तुळशीचे स्थान आहे, ज्यामध्ये भक्त पवित्र तुळशीची पाने पुजा करण्यासाठी वापरतात.
हे ही वाचा
4. कोरफडीचा व्यवसाय (Aloe Vera Farming)
Aloe Vera याला आपण मराठी मध्ये कोरफड आणि हिन्दी मध्ये घृत कुमारी असेही म्हणतो, ही एक औषधी वनस्पती म्हणून ओळखली जाते, आणि हे बहुधा उत्तर आफ्रिकेत उगम पावले असावे असे मानले जाते.
कोरफड ही 2 ते 3 फूट उंच आणि त्याची पाने 1 ते 1.5 फूट लांब असतात. कोरपडीच्या पानांच्या कोपर्‍यावरती लहान काटे आढळतात. कोरफडीच्या अनेक जाती आढळून येतात आणि त्यांचा उपयोग औषध म्हणून वेगवेगळ्या रोगांवरती केला जातो.
आज मार्केट मध्ये याची वाढ जास्त प्रमाणात होत आहे, कारण की ही वनस्पती वेगवेगळ्या रोगांवरती व तसेच कॉस्मेटिक म्हणून याचा उपयोग मोठ्या प्रमाणावर केला जातो.
कोरफडची शेती करण्यासाठी सुरवातीला थोडा जास्त आहे व नंतर याचा खर्च कमी होतो, एकदा याची लागवड केल्यावर आपल्याला एक वर्षेनी याचे पीक मिळते व तेच रोप आपण सहा वर्षे शेतात ठेऊ शकतो.
आपल्याला एक एकारमध्ये सुरवातीला 1 लाख पर्यन्त खर्च येतो व नंतर 1 वर्षेनी आपल्याला एकरी 5 ते 6 लाख रुपये पर्यत्न उत्पन्न भेटते.
हे ही वाचा
5. दूध डेयरी व्यवसाय (Milk Dairy Business)
डेअरी फार्म सुरू करणे सामान्यतः ‘ऑल-सीझन संधी’ म्हणून ओळखले जाते कारण भारतात किंवा जगात कुठेही दूध आणि दुग्धजन्य पदार्थांची सतत मागणी असते. व्यवसायासाठी दररोज 14 ते 18 तासांची आवश्यकता असते. भारतात दुधाचे उत्पादन नेहमीच उच्च असते आणि दरवर्षी 3% – 4% वाढते.
या सर्व कारणांमुळे डेअरी फार्मिंग व्यवसाय व्यावसायिक लोकांसाठी एक संपन्न बाजार म्हणून उदयास येत आहे. डेअरी फार्मचे संचालन हे व्यापक प्रयत्न, लक्षणीय वेळ आणि उपयुक्त संसाधनांचे एकत्रीकरण आहे. यासोबतच शेताची स्वच्छता, शेडचे व्यवस्थापन, गुरांना खायला घालणे, किंवा जनावरांना धुणे आणि दुध घालणे यासारख्या अनेक कामांचा समावेश होतो.
7 लाख कर्जावर 33% पर्यंत सबसिडी डेअरी फार्म उघडण्यासाठी दिली जाते. ही सबसिडी नॅशनल बँक फॉर अॅग्रीकल्चर अँड रुरल डेव्हलपमेंट (नाबार्ड) ने डेअरी उद्योजकता विकास योजना (डीईडीएस) अंतर्गत अनुदान योजना सुरू केली आहे जे शेतकऱ्यांना दुग्ध व्यवसाय कर्ज मंजूर बँकांद्वारे सबसिडी मिळवण्याचा लाभ देते.
शेतकऱ्यांना डेअरी फार्मिंग कर्जावर संपूर्ण प्रकल्प खर्चाचे 33.33% अनुदान मिळू शकते. मंजूर प्रादेशिक ग्रामीण बँकांना (आरआरबी) भेट देऊन 7 लाख. किंवा व्यावसायिक आणि सहकारी बँका. अर्जदार सबसिडी आणि कर्ज सुविधांशी संबंधित सर्व आवश्यक माहिती जवळच्या बँकेच्या प्रतिनिधीकडून देखील गोळा करू शकतात.
हे ही वाचा
6. चंदन शेती (Sandalwood Farming)
चंदनाची झाडे त्यांच्या सुंदर सुगंधासाठी लोकप्रिय आहेत आणि त्यांचे लाकूड हे शतकानुशतके वापरले जाते. भारतात चंदनाचे झाड चंदन किंवा श्रीगंध म्हणूनही लोकप्रिय आहे आणि ते सर्वात महागडे झाड आहे.
हे एक सदाहरित झाड आहे आणि ते मुख्यतः कॉस्मेटिक, उपचारात्मक, व्यावसायिक आणि औषधी यासाठी वापरले जाते. चंदनाच्या झाडाची कमाल उंची 13 ते 16 मीटर आणि 100 सेमी ते 200 सेमी परिघ असते. भारत, नेपाळ, बांगलादेश, पाकिस्तान, श्रीलंका, ऑस्ट्रेलिया, इंडोनेशिया, हवाई आणि पॅसिफिक बेटांमध्ये चंदनाची झाडे आढळतात.
चंदनाची झाडे जवळजवळ प्रत्येक प्रकारच्या माती, हवामान आणि तापमानात वाढू शकतात. चंदनाच्या झाडाच्या पिकासाठी गरम वातावरण आवश्यक असते आणि त्याची वाढ दमट हवामानात चांगली होते.
चंदनाच्या झाडाच्या लागवडीसाठी 12 ते 35 डिग्री सेल्सियस दरम्यान तापमान आवश्यक असते. हे चंदनाच्या झाडांच्या चांगल्या वाढीसाठी परिपूर्ण तापमान आहे. या तपमानामध्ये 600 आणि 1050 मीटर उंचीपर्यत्न चंदनाचे झाड चांगल्या प्रकारे वाढते.
हे ही वाचा
7. नर्सरी व्यवसाय (Nursery Business)
सौंदर्य प्रत्येकाला मोहित करते. मग ते एखाद्या विशिष्ट व्यक्तीचे असो, घराचे, हॉटेलचे, बागांचे किंवा रस्त्यांचे. प्रत्येकाला चांगले दिसणे आवडते. मग आपण त्यासाठी किती पैसे खर्च करतो ते आपल्याला माहित नाही. छप्पर, आंगण, कार्यालय, रस्त्याच्या कडेला आणि पार्क इत्यादीवर हिरवळ आणि फुले सजवण्याची मोठी क्रेझ आहे. त्यामुळे बर्‍याच लोकांना त्यांची घरे, रेस्टॉरंट्स किंवा घराभोवतीचे रस्ते हिरवाईने भरलेले पाहायला आवडतात.
हिरवाई केवळ तुमच्या मनाला मोहित करत नाही तर मनाला सकारात्मकतेने भरते. घर आणि कार्यालयात झाडे लावणे आज एक फॅशन बनली आहे. लोक अगदी टेरेसवर गवत लावतात, त्यांच्या चेहऱ्याकडे न पाहता त्यांच्या घरांची जाळी सजवतात, जेणेकरून घराचे वातावरण आनंदी राहते. अशा परिस्थितीत, जर तुम्ही नर्सरी प्लांट व्यवसाय करण्याचा विचार करत असाल, तर ही एक अतिशय चांगली व्यवसाय कल्पना आहे. ज्यामध्ये तुम्ही दरमहा 50,000 ते 1 लाख पर्यंत कमवू शकता.
नर्सरी व्यवसाय सुरू करण्यासाठी आपल्याला झाडानविशयी माहिती असायला पाहिजे किवा तुम्ही याचे प्रशिक्षण घेतले पाहिजे. कारण वेगवेगळ्या झाडांचे आणि वनस्पतींचे स्वरूप वेगळे असते. त्यामुळे अशा स्थितीत, कोणत्या वनस्पतीला किती पाणी, किती खत, सूर्यप्रकाश, कीटकनाशक इ. विषयी माहिती असायला पाहिजे.
खते, सिंचन, कापणी, तापमान नियंत्रण इत्यादी उपकरणे कशी वापरली जातील आणि कशी आहेत याची समज असणे आवश्यक आहे.
भांडवलाचा विचार करायला गेलो तर हे आपल्यालावर अवलंबून आहे की तुम्ही कोणत्या प्रकारे व्यवसाय सुरू करणार आहे. आणि याचा विस्तार किती मोठा आहे कारण की सामन्यात आणि कमी पैशामध्ये आपण 50 हजार ते 1 लाखा पर्यत्न नर्सरी व्यवसाय सुरू करू शकतो. व तुम्हाला हा पैसा रिटर्न 2 ते 3 महिन्यामध्ये भेटेल.
हे ही वाचा
8. मत्स्य पालन व्यवसाय (Fish Farming)
मत्स्य पालन म्हणजे मासे पाळून याची देख रेख करून ते मासे मोठे झाल्यानंतर बाजारात विकणे आणि ह्या व्यवसायामध्ये 5 ते 10 पट नफा मिळवणे होय.
मासे पालन व्यवसाय हा विविध प्रकारे व पद्धतीने केला जाते आणि यावर मिळणारा नफा हा अवलंबून आहे. आज बाजारामध्ये मास्यांची खूप मागणी आहे हे आपल्याला माहीत असेलच, कारण की जेव्हा आपण मार्केट मध्ये मासे विकत घ्यायला जातो त्यावेळी चौकशी केल्यावर आपल्याला समजेल की हे लोग मासे कोठून आणतात आणि आपल्याला हा व्यवसाय करायला पाहिजे का नाही ते.
मासे पालनाचे प्रकार पिंजरा पद्धत, कृत्रिम तलाव बनवून, बायोफ्लोक मस्य पालन आणि घरी किवा बंद खोलीत मस्य पालन हे आहेत.
मत्स्य पालन व्यवसाय सुरू करण्यासाठी सुरवातीला तळे बनवण्यासाठी 30 ते 50 हजार रुपये खर्च येतो. नंतर पानी, लाइट, खाना पिणे का खर्च, एत्यादी मिळून 1.5 लाख रुपया पर्यत्न खर्च येतो. म्हणजेच जवळ जवळ 2 लाख रुपया पर्यत्न तुम्ही हा व्यवसाय सुरू करू शकता.
हे ही वाचा
9. पोल्ट्री व्यवसाय (Poultry Farming)
आज आपल्या देशामध्ये लोकसंख्येचे प्रमाण वाढत आहे आणि त्यामुळे लोकांना नोकरी मिळणे कठीण झाले आहे. व आज लोक व्यवसाय करण्यास पसंत करत आहेत. मागील काही वर्षापासून पोल्ट्री व्यवसाय खूप तेजीत चालला आहे. हा व्यवसायामध्ये आज शिक्षण झालेले तरुण लोक उतरत आहेत. कारण की तुम्ही एकदा का हा व्यवसाय तेजीत सुरू केला तर या यामध्ये खूप फायदा आहे.
कोंबडी पालन हे मांस आणि अंडी यासाठी केले जाते. एक कोंबडी वर्षातून 180 ते 270 अंडी देते. आणि लहान पिल्ले जनमल्या पासून 5 ते 6 महिन्यात अंडी द्यायला सुरवात करतात.
लहान पिल्लांची वाढ होण्यासाठी धान्ये, तांदूळ हे घालू शकता. हे खूप पौष्टिक आहे त्यामुळे पिलांची वाढ लवकर होते. तसेच पिल्लांना पानी देत असताना ते चांगले आणि स्वच्छ असले पाहिजे. कोंबड्यांना खायला दिवसा ध्या. जर तुम्ही व्यवस्थित खायला दिले तर एक पिल्लू 50 ते 55 दिवसात 1 किलो वजन देते.
लहान पोल्ट्री फार्म सुरू करण्यासाठी तुम्हाला 50,000 ते 1.5 लाख रुपये खर्च येतो. मध्यम पोल्ट्री व्यवसाय सुरू करण्यासाठी 1.5 लाख ते 3.5 लाख रुपये आणि मोठ्या प्रमाणात पोल्ट्री फार्म सुरू करण्यासाठी 7 लाख रुपये खर्च लागतो.
हे ही वाचा
10. शेळी पालन (Goat Farming)
आज महाराष्ट मध्ये जास्त करून शेतकरी शेती करत हा व्यवसाय करत असतो, त्यामध्ये त्यांना शेतामध्ये जो चारा निगतो ते शेळयांना घालत आहेत किवा रिकाम्या वेळी हे लोक शेळयांना चरण्यासाठी बाहेर घेऊन जात आहेत, जास्त करून हे लोक बंदिस्त किवा निंबंदिस्त शेळी पालन करत आहेत.
शेळी पालन करत असताना आपण दोन प्रकारे पैसे कमवू शकतो एक म्हणजे त्याचे मास विकून किवा दूध विकून.
मराठी विकिपीडिया नुसार आज भारतामध्ये शेळ्याची एकूण संख्या 123 दशलक्ष आहे आणि जगामध्ये एकूण संख्या 620 दशलक्ष आहे, ईतकी संख्या असूनही भारतात शेळ्यांचे उत्पन्न खूप कमी आहे. या देशातील उत्पन्न बगता मांस, कातडे, दूध यांच्या उत्पन्नापैंकी शेळ्यांचे उत्पन्न 3% दूध, 45 ते 50 टक्के मांस आणि कातडी 45% ईतके आहे.
हे ही वाचा